Daha evvelki yazılarda çocuklarımızın bilişsel gelişimini desteklemek, kendine güven ve sorumluluk duygusu aşılamak için ev işlerine yardım etmenin önemli olduğundan kısaca bahsetmiştik*. Bu haftaki yazımda bu konuyu ev içi sorumluluklar çerçevesinde (yaşça daha büyük çocuklar için) ele almak istiyorum...
Çocuklarımız kaç yaştan itibaren ev işlerinde sorumluluk almaya başlayabilirler? Hangi işler onların yaş ve becerilerine uygun olur? Sorumluluklarını yerine getirmek istemediklerinde nasıl bir tutum sergilemeliyiz?
Öncelikle, burada bir kez daha altını çizmek istiyorum, çocuklarımızın ev işlerine yardımcı olmaları ve ev ile ilgili konularda sorumluluk üstlenmelerinin faydaları sınırsızdır: ev işlerine düzenli olarak yardımcı olan çocukların sorumluluk alma becerileri, aidiyet duyguları ve karar verme becerileri gelişir. Sorumluluklarını yerine getirdikçe kendilerine güvenleri artar ve bağımsızlık kazanırlar. Bu sebeple, biz anne ve babalar elimizdeki bu önemli ve faydalı aracı mutlaka kullanmalıyız... Ancak nasıl, ne zaman ve nerede kullanabiliriz?
Öncelikle, burada bir kez daha altını çizmek istiyorum, çocuklarımızın ev işlerine yardımcı olmaları ve ev ile ilgili konularda sorumluluk üstlenmelerinin faydaları sınırsızdır: ev işlerine düzenli olarak yardımcı olan çocukların sorumluluk alma becerileri, aidiyet duyguları ve karar verme becerileri gelişir. Sorumluluklarını yerine getirdikçe kendilerine güvenleri artar ve bağımsızlık kazanırlar. Bu sebeple, biz anne ve babalar elimizdeki bu önemli ve faydalı aracı mutlaka kullanmalıyız... Ancak nasıl, ne zaman ve nerede kullanabiliriz?
Bu detaylara girmeden evvel, çok önemli ve temel bir noktayı açıklığa kavuşturmamız gerekmektedir. Çocuğumuzun yukarıda belirttiğim becerileri ve güveni kazanabilmesi, diğer bir deyişle ev işlerine yardımcı olmanın faydalarından yararlanabilmesi için, ona verdiğiniz görevlerin sadece ve sadece onun sorumluluğunda olması, bu görevlerin birer zorunluluk olması ve düzenli olarak yerine getirilmesi gerekir. Nasıl siz her gün işten döndüğünüzde evle ilgili bazı sorumluluklarınızı yerine getiriyorsanız, çocuğunuz da okuldan ya da yuvadan geldikten sonra ona verilen sorumlulukları düzenli olarak yerine getirmek zorundadır. Eğer verdiğiniz görevler onların sorumluluğu altında olmaz, sadece canı istediğinde ya da zamanı olduğunda yaptığı işler olarak kalırsa ne sağlıklı bir aidiyet duygusu ne de sorumluluk duygusu gelişir.
Peki bu tarz sorumluluklar vermeye başlamak için en uygun zaman nedir?
Çocuk gelişimi ile ilgili her konuda olduğu gibi bu konuda da erken yaşta başlamak daha çabuk ve kolay yol almamıza sebep olur. Net olmak gerekirse, çocuklarımız becerilerine uygun olacak şekilde sorumluluk almaya iki - üç yaşından itibaren başlayabilirler. Daha küçük yaşlar bu tarz düzenli sorumluluklar almak için henüz erkendir. İki yaşından önce de çocuklarımıza bazı görevler verebiliriz; örneğin odasını toplamanıza, alışveriş torbalarını boşaltmanıza, sofrayı kurmanıza yardım etmesi gibi... Ancak iki yaş öncesinde bu görevler tamamıyla onların sorumluluğuna verilmek için erkendir. Bu yaş çocukları size sadece yardım edebilirler ve bu sebeple bu görevler beraberce yapılacak aktiviteler şeklinde olmalıdır.*
Diyelim çocuğunuz daha büyük, hatta ergenliğe girmek üzere.. Siz yine de ona ev işleriyle ilgili sorumluluk vermek istiyorsunuz.. Geç mi kaldınız? Kesinlikle hayır. Ancak bu yeni düzeni oturtana kadar gerginlik, isyan ve kabul etmeme durumlarıyla daha sık ve daha uzun süreli olarak karşılaşabilirsiniz. Ancak siz yılmadığınız takdirde sonunda çocuğunuz kaç yaşında olursa olsun sorumluluklarını yerine getirmeye başlayacaktır....
Örneğin sekiz yaşındaki çocuğunuza haftasonları bahçenizdeki çiçekleri sulama ve her akşam çöpü kapıya çıkarma görevi verdiniz.
-Öncelikle, verdiğiniz görevi ona çok net ve açık bir şekilde anlatmalısınız. Örneğin, çiçeklerin sabah erken saatte ya da akşam hava kararmadan önce sulanması gerektiğini, nasıl su verileceğini onlara göstermeniz gerekir. Aynı şekilde çöpün nasıl toplanıp, nereye hangi saatte bırakılması gerektiğini göstermelisiniz. Bu şekilde ondan ne beklediğinizi net bir şekilde göstermiş ve ileride çocuğunuzun yarım yamalak iş yapmasını engellemiş olursunuz. İş tanımı ne kadar net ve açık ise sizin işiniz de o kadar kolaylaşır.
-Çocuğunuza görevlerini açık ve net bir biçimde belirttiniz yani net sınırlar koydunuz, ardından ona sınırlı seçim hakkı tanımalısınız. Mesela, çöpün en geç akşam 11'de kapıya çıkarılması gerekiyor ise, o saate kadar ne zaman (yemek bittikten hemen sonra mı yatmadan hemen evvel mi) koyacağına kendisi karar verebilir. En son olarak da mantıksal bir sonuç belirtmelisiniz, yani çocuğunuz sizin sınırınızı denediğinde ve sorumluluklarını yerine getirmediğinde ne yapacağınızı ona açıklamalısınız.
-Bu noktada (sorumlulukların düzenli hale gelebilmesi için) 'önce iş sonra oyun/eğlence' prensibini belirlemiz faydalı olacaktır. Bu prensibi ödev yapmaktan, ev içi sorumluluklara kadar her alanda kullanabilirsiniz... Örneğin bahçedeki çiçekleri sulamadan arkadaşlarıyla buluşmak için dışarıya çıkmasına izin vermemek gibi.... Bu noktayı sorumlulukları konuşup belirlerken çocuğumuza açıklamamız gerekir. Bu şekilde onun benliğine, karar verme ve seçim yapma becerisine saygı duymuş oluruz, çünkü çocuğumuz, sorumluluklarını yerine getirmemeyi sonuçlarını bilmesine rağmen seçmiştir. Sonuçlarına da aynı şekilde katlanması gerekir.
-Küçük, büyük tüm çocuklar ve ergenler sınırları zorlar! Bu sebeple, zaman zaman (genellikle de hiç beklemediğiniz anlarda) verdiğiniz sorumlulukları yapmamayı tercih edecek; sizi deneyeceklerdir. Çoğunlukla yıldırma ve pazarlık etme politikası uygulayacaklardır. "Bu seferlik, sabah arkadaşlarımla buluşsam, yarın bahçedeki çimleri biçerim..." Bu tarz pazarlıklar sık sık karşınıza çıkabilir. Eğer bu noktada çocuğunuzla masaya oturup pazarlık yaparsanız, sonunda sizin istediğiniz gerçekleşse bile ona bu sorumlulukların zorunlu değil, eğer çok uğraşırsa isteğe bağlı hale gelebileceği izlenimi verirsiniz....
-Pazarlık yaptığınız izlenimi vermeden karşılıklı iletişim kurabilmek için neler yapabiliriz? Diyelim ki çocuğunuz ona verdiğiniz sorumlulukların ağır olduğunu ve bazılarının hafifletilmesi veya değiştirilmesi gerektiğini sık sık size dile getiriyor. O zaman yapılacak en doğru şey, tarafsız bir zamanda (yani onun sorumluluklarını olmadığı bir anda) aile toplantısı yapmak; onun fikirlerini ve isteklerini dinleyip ortak bir çözüm bulmak olacaktır. Ancak bu toplantıyı cumartesi sabah onun çimleri biçmesi gerektiği anda yaparsanız çocuğunuza yine bu sorumluluğun isteğe bağlı olduğu izlenimini verirsiniz.
-Küçük, büyük tüm çocuklar ve ergenler sınırları zorlar! Bu sebeple, zaman zaman (genellikle de hiç beklemediğiniz anlarda) verdiğiniz sorumlulukları yapmamayı tercih edecek; sizi deneyeceklerdir. Çoğunlukla yıldırma ve pazarlık etme politikası uygulayacaklardır. "Bu seferlik, sabah arkadaşlarımla buluşsam, yarın bahçedeki çimleri biçerim..." Bu tarz pazarlıklar sık sık karşınıza çıkabilir. Eğer bu noktada çocuğunuzla masaya oturup pazarlık yaparsanız, sonunda sizin istediğiniz gerçekleşse bile ona bu sorumlulukların zorunlu değil, eğer çok uğraşırsa isteğe bağlı hale gelebileceği izlenimi verirsiniz....
-Pazarlık yaptığınız izlenimi vermeden karşılıklı iletişim kurabilmek için neler yapabiliriz? Diyelim ki çocuğunuz ona verdiğiniz sorumlulukların ağır olduğunu ve bazılarının hafifletilmesi veya değiştirilmesi gerektiğini sık sık size dile getiriyor. O zaman yapılacak en doğru şey, tarafsız bir zamanda (yani onun sorumluluklarını olmadığı bir anda) aile toplantısı yapmak; onun fikirlerini ve isteklerini dinleyip ortak bir çözüm bulmak olacaktır. Ancak bu toplantıyı cumartesi sabah onun çimleri biçmesi gerektiği anda yaparsanız çocuğunuza yine bu sorumluluğun isteğe bağlı olduğu izlenimini verirsiniz.
-Sorumlulukların düzenli bir şekilde yerleşmesi için haftalık bir çizelge hazırlamak da faydalı olacaktır. Okuma yazma bilmeyen çocuklar için ise resimli bir çizelge hazırlayabilirsiniz. Bu şekilde "unuttum" ya da "bu hafta yapmasam olur mu" gibi bahanelerin de üstesinden daha kolay gelebilirsiniz.
Aşağıda, her yaş grubu için verebileceğimiz sorumlulukların ufak bir listesini** bulabilirsiniz. Bu konuda internette başka listeler bulabilirsiniz. Örneğin Montessori yönteminin de bu şekilde hazırlanmış bir listesi bulunmaktadır. Bu listeler biz anne ve babalara fikir vermek ve yol göstermek için derlenmiştir. Ancak siz çocuğunuzun sorumluluklarını belirlerken sadece onun yaşını değil becerilerini, günlük ve haftalık rutinini, ev dışındaki sorumluluklarını da göz önüne almanız faydalı olacaktır. Buna bağlı olarak, bu ya da başka bir listeye bağlı kalmak zorunda hissetmeyip, gerekirse bir alt ya da üst yaş grubundan da görevler verebilirsiniz.
İki - Üç Yaş Çocukları:
Aşağıda, her yaş grubu için verebileceğimiz sorumlulukların ufak bir listesini** bulabilirsiniz. Bu konuda internette başka listeler bulabilirsiniz. Örneğin Montessori yönteminin de bu şekilde hazırlanmış bir listesi bulunmaktadır. Bu listeler biz anne ve babalara fikir vermek ve yol göstermek için derlenmiştir. Ancak siz çocuğunuzun sorumluluklarını belirlerken sadece onun yaşını değil becerilerini, günlük ve haftalık rutinini, ev dışındaki sorumluluklarını da göz önüne almanız faydalı olacaktır. Buna bağlı olarak, bu ya da başka bir listeye bağlı kalmak zorunda hissetmeyip, gerekirse bir alt ya da üst yaş grubundan da görevler verebilirsiniz.
İki - Üç Yaş Çocukları:
-Oyuncaklarını toplamak
-Hayvanları beslemeye yardım etmek (kedi ya da köpeğinizin kasesine yemeğini boşaltmak)
-Toz almak
-Kitap ve dergileri toplayıp yerlerine koymak (dergilik, sepet ya da alçak bir rafa yerleştirmek)
-Yardımla giyinip soyunmak
-Alışveriş torbalarını boşaltmak
-Peçete, tabak ve kaşıkları masaya yerleştirmek
-Yatmadan dişlerini kendi başına fırçalamak
Dört - Beş Yaş Çocukları: (Yukarıda belirtilen görevlere ek olarak)
-Yataklarını yapmak
-Sofrayı kurmak
-Sofrayı toplamak
-Çiçekleri sulamak
-Alışveriş listesine yardımcı olmak ve markette malzemeleri raftan almak
-Kirlileri sepete atmak
-Bulaşık makinesini boşaltmak
Altı - Yedi Yaş Çocukları: (Yukarıda belirtilen görevlere ek olarak)
-Kirlileri beyaz ve renkliler olarak ayırmak
-Kıyafetlerini asmak
-Bahçedeki yaprakları temizlemek
-Odasını düzenli tutmak
Sekiz - Dokuz Yaş Çocukları: (Yukarıda belirtilen görevlere ek olarak)
-Kendi kendine yıkanmak
-Dolaplarını düzenli tutmak
-Ödevlerini yapmak
-Kirli bulaşıkları makineye yerleştirmek
-Alışveriş torbalarını boşaltıp alınanları yerlerine koymak
-Mutfakta basit şeyler yapmak (ekmek kızartmak, salata sosu hazırlamak)
-Küçük elektrikli aletleri (blender vs) kullanmak
-Sebzeleri soymak
On - Onbir Yaş Çocukları: (Yukarıda belirtilen görevlere ek olarak)
-Evde yalnız kalabilmek
-Hobiler edinmek
-Kardeşlerini giydirip yatırmak
-Kendi yatak çarşaflarını değiştirmek
-Çamaşır yıkamak (makineye kirlileri yerleştirmek, deterjan ve yumuşatıcıyı ölçüp makineye koymak ve makineyi çalıştırmak)
Son olarak, çocuklarımıza bu sorumlulukları aşılarken onlardan mükemmel iş ve sonuçlar beklememeyi, sorumluluklarını başarıyla yerine getirdikleri zaman onları tebrik etmeyi de unutmamalıyız...
*Çocuklarda Zeka Gelişimine Nasıl Katkıda Bulunuruz?
**Sampson Lee Blair, Arizona State University, 2011
Kolay gelsin!
-Hayvanları beslemeye yardım etmek (kedi ya da köpeğinizin kasesine yemeğini boşaltmak)
-Toz almak
-Kitap ve dergileri toplayıp yerlerine koymak (dergilik, sepet ya da alçak bir rafa yerleştirmek)
-Yardımla giyinip soyunmak
-Alışveriş torbalarını boşaltmak
-Peçete, tabak ve kaşıkları masaya yerleştirmek
-Yatmadan dişlerini kendi başına fırçalamak
Dört - Beş Yaş Çocukları: (Yukarıda belirtilen görevlere ek olarak)
-Yataklarını yapmak
-Sofrayı kurmak
-Sofrayı toplamak
-Çiçekleri sulamak
-Alışveriş listesine yardımcı olmak ve markette malzemeleri raftan almak
-Kirlileri sepete atmak
-Bulaşık makinesini boşaltmak
Altı - Yedi Yaş Çocukları: (Yukarıda belirtilen görevlere ek olarak)
-Kirlileri beyaz ve renkliler olarak ayırmak
-Kıyafetlerini asmak
-Bahçedeki yaprakları temizlemek
-Odasını düzenli tutmak
Sekiz - Dokuz Yaş Çocukları: (Yukarıda belirtilen görevlere ek olarak)
-Kendi kendine yıkanmak
-Dolaplarını düzenli tutmak
-Ödevlerini yapmak
-Kirli bulaşıkları makineye yerleştirmek
-Alışveriş torbalarını boşaltıp alınanları yerlerine koymak
-Mutfakta basit şeyler yapmak (ekmek kızartmak, salata sosu hazırlamak)
-Küçük elektrikli aletleri (blender vs) kullanmak
-Sebzeleri soymak
On - Onbir Yaş Çocukları: (Yukarıda belirtilen görevlere ek olarak)
-Evde yalnız kalabilmek
-Hobiler edinmek
-Kardeşlerini giydirip yatırmak
-Kendi yatak çarşaflarını değiştirmek
-Çamaşır yıkamak (makineye kirlileri yerleştirmek, deterjan ve yumuşatıcıyı ölçüp makineye koymak ve makineyi çalıştırmak)
Son olarak, çocuklarımıza bu sorumlulukları aşılarken onlardan mükemmel iş ve sonuçlar beklememeyi, sorumluluklarını başarıyla yerine getirdikleri zaman onları tebrik etmeyi de unutmamalıyız...
*Çocuklarda Zeka Gelişimine Nasıl Katkıda Bulunuruz?
**Sampson Lee Blair, Arizona State University, 2011
Kolay gelsin!
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder